Эрэн сурвалжлах сэтгүүлч: Жессика Сиер, Грег Беаруп
The Australian Financial Review |
2025 оны 10-р сарын 11–12
Австралиийн удирдах ажилтнууд холын, тогтворгүй бүс нутагт (Монголд) ажиллахдаа болгоомжлох ёстойг Мо Мүншигийн түүх харуулж байна.
Хүйтэн салхитай өдөр суллагдав
Мо Мүнши ШШГЕГ-ын харьяа хорих 421-р ангиас зуны дунд үед гарч ирэхэд түүнийг хүйтэн салхи, цасан ширхэг угтав. Австралийн хөрөнгө оруулагч Мо Мүнши суллагдах үед Улаанбаатарын цаг агаар ер бусын таагүй байлаа.
Хорих ангийнхан 2024 оны зун, түүний гарт жижигхэн ууттай хэдхэн өмсгөл (спорт хувцас, хүрэм, богино өмд) хэдэн цамцйг нь өгөөд гаргажээ. Харин хоёр том гялгар уутанд нь өмч, гэрээ, банкны хуулга, имэйлийн хуулбар, хуульчийн захидлууд гэх мэт баримт цугларсан байлаа.
Эдгээр олон зуун хуудас нь Австралийн геологич, бизнесмэн хүн Монголд хөрөнгөтэй ирээд хэрхэн байгаа бүхнээ алдаж, шоронгийн хаалга татсан түүхийг өгүүлнэ. Тэр Монголд уул уурхайн бизнест хөрөнгө оруулахаар ирсэн ч удалгүй эрх мэдэлтнүүдийн ашиг сонирхолтой мөргөлдөн хэлмэгдсэн билээ.
Үгээгүй ядуу хүн болон суллагдав
Тэр өдөр 65 настай Мүншиг цагаачлалын газар руу ороход түүнээс паспортоо үзүүлэхийг шаардав.
«Хэрэггүй зүйл, миний паспорт аль хэдийн хүчингүй болсон» гэж тэр AFR Weekend-д ярьжээ. Тэгээд ч паспорт байсан ч хэрэг болохгүй байв. Учир нь түүнийг Монголын хилээс гарахыг хориглосон шүүхийн шийдвэрийг суллагдах үед нь гардуулсан байна.
Хорих ял эдэлж дууссан ч тэр Монголд гацжээ. Өнөөдөр тэр Улаанбаатарын жижиг нэг өрөөнд амьдарч, Пертэд байгаа гэр бүлийнхнээс ирэх өчүүхэн мөнгөөр амь зууж байна. Эрүүл мэндийн байдал нь хүнд, эмнэлгийн яаралтай тусламж түүнд хэрэгтэй байгаа. Харин Австралийн засгийн газар туслах чадамжгүй, эсвэл хүсэлгүй байна.
«Шоронгоос гарсан бол бүгд дууссан гэж үздэг»
Иран улсад 804 хоног хоригдож байсан Кайли Мур-Гилберт түүний зовлонг ойлгож байна.
«Нэг хүн суллагдмагц Австралийн засгийн газар ‘бидний ажил дууслаа’ гээд анхаарахаа больдог. Ингээд тэд удаан жилээр, бүр тодорхойгүй хугацаагаар хоригдож үлддэг» гэж тэр хэлжээ.
Сургамж болох түүх
Мүншигийн түүх нь тогтворгүй, найдваргүй Монгол Улсад ажилладаг Австралийн мэргэжилтнүүдэд бодит анхааруулга юм.
“Хэрвээ асуудалд орвол чи өөрөө хариуцах болно.”
Тэрбумтан уурхайчин Жина Райнхарт нэгэнтээ хэлсэн байдаг:
«Австрали улаан, ногоон дүрэм журмаа хэтрүүлж байвал уурхайчид өөр элсэрхэг газарт шилжинэ. Бусад улс оронд бас ашигт малтмал бий» гэж тэр өнгөрсөн жил $600 саяын төслийнхөө сааталд дургүйцэн хэлж байв.
Гэвч болгоомжтой бай! Рио Тинто гэх аврага англи-австралийн компани Монголын засгийн газартай «баавгайн бүжиг» хийж ирсэн.
Гоби цөлийн Оюу Толгой — Монголын түүхэнд хамгийн том хөрөнгө оруулалт, ДНБ-ний 25 хувийг бүрдүүлэгч уурхай бол энэ бүжгийн гол талбар юм.
Рио 66 хувь, Монголын засгийн газар 34 хувийг эзэмшдэг. Гэвч “тузын хөзөр” Монголын талд байлаа.
Рио Тинто ба Монголын маргаан
2022 онд Рио Монголын өр болох $3.4 тэрбумыг тэглэж, “харилцааг дахин шинээр эхлүүлэх” гэж оролдсон ч үр дүнд хүрээгүй.
Саяхан Монголын Засгийн газар Риогийн эсрэг Их Британийн шүүхэд нэхэмжлэл гаргаж, «хуучин улстөрчдөд олон сая долларын авлиаг өгсөн» хэмээн буруутгасан. Үүнээс гадна татварын маргаан, хөрөнгө оруулагчдын шүүх ажиллагаа, улс төрийн тогтворгүй байдлын улмаас уурхай олонтаа аюулд оржээ.
Гэсэн ч Риогийн удирдлагууд шоронд орсон нь үгүй. Харин энэ хүйтэн харилцаа Австралийн талын Мүншигийн асуудалд анхаарал хандуулах хүсэлд нөлөөлсөн үү?
Австралийн эрх ашгийн нөлөө?
«Австралийн консулын албаныхан эдийн засгийн ашиг сонирхлоос ангид гэж хэлж чадвал сайнсан. Гэвч итгэлтэй хэлж чадахгүй байна» гэж түүний өмгөөлөгч, хүний эрхийн хуульч Элисон Баттисон ярьжээ.
Тэр Гадаад хэргийн сайд Пенни Вонг Монголд айлчилж, асуудлыг шууд тавибал ихээхэн дэм болохыг хэлсэн.
Вонгийн алба албан ёсны захидал илгээж, аяллын хоригийг цуцлахыг хүссэн ч хариу ирээгүй.
«Премьер сайд хүртэл хэлэлцэж, Австралийн бизнесмен Монголд өмчөө хураалгаж, хүний эрх нь зөрчигдсөн тухай дурдах ёстой» гэж Баттисон хэлээд,
«Хэрвээ ойрын үед арга хэмжээ авахгүй бол тэр хүн тэнд үхнэ — маш энгийн» хэмээжээ.
“Hotel Mongolia” — гарах хэцүү газар
Австралийн Ерөнхий амбан Сам Мостин саяхан Монголд айлчилж, Австралийн хөрөнгө оруулагчид оролцож буй эрчим хүч, нөөцийн салбарыг судалжээ. Тэр Мүншигийн асуудлыг хөндсөн ч дэлгэрэнгүй мэдээлэл өгсөнгүй. Харин Оюу Толгойн уурхайг зорьж, Риогийн удирдлагуудтай уулзсан байна.
Мо Мүнши ч бас “Монгол өрөнгө оруулж, төсөлд оролцохоор” ирсэн. Харин одоо ганцаараа Улаанбаатарт, үр хүүхдээ харах ч найдлагагүй амьдарч байна.
“Hotel Mongolia-д тавтай морил — бүртгүүлж орж болох ч, орхин явахад бол хэцүү.”
Хорих анги ба хүнд өвчин
Шоронд өнгөрүүлсэн жилүүд хар дарсан зүүд мэт байлаа.
Тэр бөглөрсөн судас, нуруу, ташаа, хөлийн архаг өвдөлт, бөөрний дутагдал, томорсон түрүү булчирхай (хавдар байж болзошгүй), шээсний замын халдвартай.
Мөн шоронгийн бохир орчин, харгалзагчдын тарчлаан нь түүний бүх зүйлийг дордуулжээ.
Хоол хүнс аймшигтай — Хорих 421-р анги ялтнууддаа голдуу малын гэдсээр хийсэн хоол өгдөг. Уг хоол гэх угаадсанд нь ногоо огт үгүй. Лалын шашинтай Мо Мүнши хэдийгээр гахай идэхээс татгалздаг ч Монголын шоронд амьд үлдэхийн тулд түүнийг идэхээс өөр аргагүй байв.
Өвлийн улиралд хөлдөж үхэм атлаа, зуны улиралд халуун там болсон камерт тэр хоригдож байв.
Ганцаардмал амьдрал
Монголд Мо Мүнши эмчлэгдэх боломжгүй. Тэр одоо жижиг өрөөндөө ганцаараа, хуучин халаагуур, телевиз, зөөврийн компютер, цаасан баримттайгаа амьдарч байна. Монгол хэл мэдэхгүй тул гаднах ертөнцөөс тасарсан.
«Өглөө босоод усанд орно, өглөөний цай ууна, ном уншина, интернэтээр нийтлэл уншина. Заримдаа гэр бүлтэйгээ ярьдаг ч бүгд ажилтай. Өдөр хоногууд маш урт, уйтгартай өнгөрдөг» гэжээ.
Хоол хүнс авах л гэж гадуур гардаг бөгөөд «удаан байвал заналхийлэл, бүр түүнээс ч дор зүйл тохиолдоно» гэж айдаг.
«Би зүгээр л Австрали руу буцмаар байна. Хийгээгүй гэмт хэрэгт ял эдэлж хэлмэгдсэн. Энэ улсыг үзэн ядаж байна. Яаралтай эмнэлгийн тусламж хэрэгтэй. Гэртээ л харимаар байна» хэмээв.
Өр төлбөр ба хураагдсан уурхай
Хорих ялаа бүрэн эдэлсэн ч Монголын шүүх түүнийг сулласангүй. Түүнийг нэгэн нөлөө бүхий бизнесмэнд — нийт 31.7 тэрбум төгрөг буюу 13.5 сая ам.долларын өртэй тул Монголоос гаргахгүй гэж түүнд хэлжээ.
Түүний өмгөөлөгч Баттисон өмнө нь уул уурхайн “due diligence” хийдэг байсан тул Мо Мүншиг ялласан баримтуудыг нарийн судалж үзээд:
«Мо Мүншигийн эзэмшиж байсан хууль ёсны лиценз, хөрөнгийг шоронд байх хугацаанд нь хэн нэгэн хүчээр хураасан нь илт байна. Түүний хэдэн тэрбумаар үнэлэгдэх асар их хөрөнгийг бүгдийг нь шоронд байх хугацаанд нь БНХАУ-ын компанид хэн нэгэн зарсан байна» гэжээ.
Мүншигийн амьдралын замнал
Пакистаны гаралтай, Англид өсөж боловсорсон Мүнши 1987 онд Австралид ирж, Баруун Австралийн Лейнстерийн алтны уурхайд ажиллаж эхэлсэн. Дараа нь Barrick Mining, Great Central Mines, Ashanti Goldfields, Johannesburg Consolidated Investments зэрэг компанид дэвшин ажиллаж байв.
Олон хөрөнгө оруулагчид түүнийг «сайн ятгагч, шилдэг хөрөнгө босгогч, эрсдэлд дуртай хүн» гэж тодорхойлжээ.
«Тэр дэлхийн өнцөг булан бүрт хөрөнгө босгож чаддаг байсан. Компаниудыг хэтэвчнийхээ мөнгө шиг л удирддаг байв» гэж АНУ-д суугаа нэг хөрөнгө оруулагч дурсжээ.
Би хийгээгүй хэргийнхээ төлөө бүх ял шийтгэлээ эдэлсэн
Мо Мүнши Улаанбаатар дахь 421 дүгээр хорих ангид долоон жил хоригдсон.
Австралийн засгийн газар Мо Мүншиг бүр мөсөн мартсан гэж үзэж байна.
“Хэрэв яаралтай арга хэмжээ авахгүй бол тэр тэнд үхэх болно. Энгийнээр хэлэхэд ийм л хэрэг.”
— Алиссон Баттисон, Мүншигийн өмгөөлөгч
Тэр хүрэмнийхээ хөрөнгө эргэлдүүлэх ажлыг зогсолтгүй хийдэг хүн байлаа. Гэхдээ тэр яг юу хийж байгаагаа сайн мэддэг байсан.
Дараа нь Мо Мүнши 2000-аад оны эхээр анхаарлаа Монгол руу хандуулжээ. Чингис хааны эзэнт гүрний эртний нутгийг социализмаас гарч байх үед нь азаа сорих хүсэлтэй Мо Мүнши мэтийн хүмүүс олон байсан. Монгол Улс тэдэнд хязгааргүй боломж мэт санагдсан юм.
2000 онд Канадын тэрбумтан Роберт Фридланд өмнийн говьд нуугдсан баялгийг илрүүлэв — Оюу Толгой ордын асар их зэс, алтны нөөц нь хэдэн километр үргэлжилдэг байлаа.
Геологичоос хөрөнгө оруулагч болсон Мүнши Фридландын компанийн — Ivanhoe Mines — хөрөнгө босгох кампанит ажилд гол үүрэг гүйцэтгэв. 2001–2006 оны хооронд тэрээр Фридландын хувийн онгоцоор цагийн бүс дамнан нисэж, Оюу Толгойг хөрөнгө оруулалтын сангууд, тэтгэврийн сангууд, хөрөнгө оруулалтын банкуудад танилцуулж байлаа.
Rio Tinto урт хугацааны түншээр орж ирэх үед Ivanhoe Mines аль хэдийн 500 сая ам.доллар босгосон байсан ба энэ нь гол төлөв Мүншигийн “алт, зэсний мөрөн” хэмээх итгэл төрүүлэх түүхээс үүдэлтэй байв.
Эдгээр жилүүд Мүншигийн итгэлийг бүрэн бэхжүүлсэн — Монгол бол шавхагдашгүй баялаг юм байна.
Фридланд, Rio Tinto нар Монголын засгийн газартай Оюу Толгойг тойрсон маргаантай түншлэлдээ орсны дараа, Мүнши өөрийн гэсэн ашигт малтмалын талбайн лицензүүдэд хөрөнгө оруулжээ.
2006 он гэхэд тэр хоёр том коксжих нүүрсний ордын эрхийг авч, урьдчилсан судалгаагаар 300 сая тонн гаруй нүүрсний нөөцтэй болох нь тогтоогдсон.
Gobi Coal & Energy компанийг байгуулсан тэрээр HSBC-ийн Сэр Жон Бонд, Ротшильдын гэр бүлийн Фред Дурр, АНУ-ын хэд хэдэн сангуудыг энэхүү ажилдаа татан оролцуулжээ. 2010 он гэхэд Гоби компани Гонконг эсвэл Торонто бирж дээр 500 сая ам.долларын IPO хийхээр бэлдэж байсан ба БНХАУ-ын аж үйлдвэрийн өсөлтөөс үүдсэн “түүхий эдийн супер циклийн” эхлэлтэй давхцаж байв.
Гэвч удалгүй тэрбээр Монголын төрийн мафитай тулах шаардлага тулгарсан юм.
Мүншиг нэгэн томоохон төрийн албан тушаалтантай Улаанбаатар дахь хашаа байшинд болсон BBQ-д урьжээ.
Тэр албан тушаалтан түүнд:
“Танай компанийн хувьцаа эзэмшигчдийн бүртгэлийг харахад дийлэнх нь гадаад байна, Монголд хийж буй уул уурхайн төсөлд монголчууд оролцох ёстой” гэжээ.
Ингээд тэр Мүншиг “туслах хүн”-тэйгээ холбож өгсөн нь “The Mogul” хочтой, Монголын Моннис группийн эзэн Базын Чулуунбаатар байлаа.
Чингис хаан зочид буудалд болсон оройн хоолны үеэр The Mogul “ хамтрагч болох хүсэлтэй байгаагаа ” Мо Мүншид илэрхийлсэн байна. Үүний дараа долоо хоногуудын турш тэрээр утсаар шахалт үзүүлж, хэлэлцээрээ дуусгахыг шаардаж байв. Түүний дүү ч мөн Мүншиг Гонконг, Сингапур руу авч нисэн, тансаг зоог барьж, бүр алдарт Brix баараар зочилж байсан — “Тэндхийн ажилтнууд түүнтэй аль хэдийн танил мэт байсан,” гэж Мүнши дурсдаг.
“Тэр хүн зүгээр л наалдаж салдаггүй, зүгээр л миний нүүрсний төслийг авахыг хүссэн,” гэж Мүнши хэлсэн байна.
2010 оны сүүл гэхэд Мүнши илүү сайн саналыг хүлээж байв — Mount Kellett (хуучин Goldman Sachs-ийн банкирүүдийн байгуулсан Гонконгийн сан) хувьцааг $3.50 үнэлэх санал тавьжээ. Мүнши үнийг $4 болгож нэмэхэд америкчууд буцсан бөгөөд Монгол ах дүүс оронд нь орж ирэв.
Сингапур дахь уулзалтын үеэр тохиролцоо хийгдэж, 2010 оны сүүлээс 2011 оны дунд хүртэл The Mogul Гобид нийт 20 сая ам.доллар гурван хэсгээр шилжүүлсэн. Гүйлгээнүүд Гонконг дахь дансаар дамжиж, Монголд орж ирээгүй.
Тэрээр нарийн шалгалт огт хийгдээгүйд гайхжээ — ямар ч аудит, уурхайн үзлэг байхгүй. Гэвч өндөр албан тушаалтнууд The Mogul-ийг батлан мэдүүлж, компанийн зөвлөл “нөлөө бүхий монгол нэр” компанийнх нь аюулгүй байдлыг хангана гэж үзсэн.
2011 оны 7-р сард, гэр бүлийн хамт Тайландын Ко Самуи аралд амарч байх нь түүнд дуудлага иржээ. Тэр нь нэгэн өндөр албан тушаалтны хүү байв — Нью-Йорк хотод ажиллаж байсан тэр залуу түүнд “малайз бизнесмэн Жо Лоу”-г танилцуулжээ.
Жо Лоу удалгүй 1MDB хэмээх дэлхийн хамгийн том авлигын хэргийг үүсгэх хүн гэдгээрээ алдаршсан. Тэр үед Лоу Лондонгийн Харроу, Уортоны сургууль төгссөн, Холливудын үдэшлэгийн зочин байлаа. Тэр Монголын нүүрсний түүхэнд дурласан.
Удалгүй Лоу болон түүний үеэл Мүншид Малайзын 1MDB ба Абу Дабигийн Aabar Investments компанийн хамтарсан хөрөнгө оруулалтын сангийн талаар санал тавив.
Тэд төсөл хайж байсан ба Gobi Coal төгс сонголт мэт харагдаж байв. Лоугийн аудит хэдхэн хоног үргэлжилсэн — ямар ч асуулт, ямар ч санхүүгийн загваргүй.
Тэр Мүншид 30 сая доллар санал болгосон бол дараа нь 91 сая ам.долларын “private placement” буюу хувьцааны хаалттай борлуулалт санал болгож, нэгж хувьцааг $6.50 үнэлсэн — нийт үнэлгээ нь 650 сая ам.доллар. Монголд IPO-оо хийгээгүй нүүрсний компанид энэ бол итгэмээргүй дүн байлаа.
Гэвч “брокерийн шимтгэл” нэрээр 14 сая ам.доллар бэлнээр хуваарилагдсан — 9 сая нь Малайзын талд, 5 сая нь Абу Дабигийн Aabar-т.
Эдгээр гүйлгээ нь Британийн Виржиний арлууд дахь Blackstone Asia Real Estate Partners болон Globalink Private Aviation нэртэй компаниудаар дамжин хийгдсэн байв.
“Тэд яагаад бэлнээр гэж би асуусан. Тэд ‘хувьцаа хүсэхгүй’ гэсэн. Энэ л анхны дохио байсан юм.”
Хэдэн жилийн дараа энэ 14 сая ам.доллар болон 11.5 сая ам.долларын судалгааны зардлыг нийлүүлэн түүнийг “40 сая ам.долларын луйвар” хийсэн гэж буруутгасан.
Мүншигийн үзэж байгаагаар энэ нь 1MDB–Aabar-ийн авлигыг нуун дарагдуулах арга байсан бөгөөд “бүхнийг надад тохсон” гэв.
2012 онд Монгол “стратегийн төслүүдэд 51%-ийн дотоодын эзэмшил шаардлагатай” хуулийг баталж, гадаадын хөрөнгө оруулагчдыг үргээв.
2015 онд тэр Улаанбаатарын нисэх онгоцны буудалд ирэхэд хоёр энгийн хувцастай цагдаа түүнийг баривчилж, Австрали, Британи паспортуудыг нь хураан авчээ.
Хэдэн цагийн турш байцаалт үргэлжилж, түүнд The Mogul-ийн алга болсон мөнгөний талаар байцаалт хийсэн. Тэр “тэрхүү 20 сая ам.доллар бол хөрөнгө оруулалт байсан” гэж мэдүүлсэн боловч монгол цагдаа нар ойлгоогүй.
Түүнийг сулласан ч хилийн хориг тавигдсан — өнөөдрийг хүртэл тэр хоригоо цуцлуулаагүй байна.
2016 онд Жо Лоугийн 1MDB хэрэг дэлхий даяар илчлэгдэж, тэрээр Малайзаас зугтсан. Энэ нь Мүншид асар том гамшиг болж хувирав.
Монголын прокурорууд уг хэрэгт тулгуурлан, Лоугийн оролцоотой 91 сая ам.долларын хэлцлийг “авлигын жишээ” болгон ашиглаж, Мүншиг “хуурамч мэдээлэл ашиглан монгол хөрөнгө оруулагчдыг мэхэлсэн” гэж буруутгав.
Түүний өмгөөлөгч Алиссон Баттисон хэлэхдээ:
“Түүнийг буруутгасан гэмт хэрэг нь тухайн үед Монголын хуульд байгаагүй.”
2017 онд доод шатны шүүх түүнийг луйвар, хулгай хийсэн гэж буруутган 11 жилийн ял оноожээ. 2018 онд Дээд шүүх шийдвэрийг хэвээр үлдээсэн ч ялыг 7 жил болгон бууруулсан.
Мөн тэрээр The Mogul-д 31.7 тэрбум төгрөг (одоогийн ханшаар ~13.5 сая ам.доллар)-ийг буцааж төлөх шийдвэр гаргасан боловч төлөх боломжгүй байв.
2018 оны шийдвэрийн дараа түүнийг гавлан Улаанбаатарын захын 421-р хорих анги руу авч оржээ — энэ бол Зөвлөлтийн үеийн хатуу дэглэмтэй шорон юм.
Өвөл нь -30 хэм хүрэхэд хоригдлууд хамтдаа хучлага дор чичирч, амьсгал нь мөс болон хана дээр царцдаг байв. Тэрээр байнга зодуулж, эмчилгээ авах хүсэл нь үл тоомсорлогддог байсан.
“Тэнд ямар ч нэр төр байгаагүй. Чамайг хүн биш, дорд амьтан мэт харьцдаг,” гэж тэр хэлжээ.
Ингэж байх хооронд The Mogul болон түүний холбоотнууд Гоби компанийн нэрийг сольж, лицензүүдийг шилжүүлж, Мүншигийн хөрөнгийг гартаа оруулсан.
Тэр үед Монголын Ерөнхийлөгчөөр Халтмаа Баттулга ажиллаж байсан бөгөөд түүний нөлөөгөөр ашигт малтмалын баялаг “дотоодын элитүүдийн гарт төвлөрөх” хандлага улам хүчтэй болсон.
Гурван жилийн дотор IPO-оос өмнө 650 сая ам.доллароор үнэлэгдэж байсан Гобигийн хөрөнгө бараг бүрэн алга болжээ.
Мүнши шоронгоосоо харж л байв. Түүний өмгөөлөгчид хэргийг эсэргүүцэх гэж оролдсон ч шүүхүүд хүлээж аваагүй.
Түүнчлэн, Мүншигийн Австрали дахь өөр нэг бизнес — Paramount Mining (PCP) — бас задарсан. 2016 онд түүнийг шоронд байхад компанийн хувьцааг шинэ Сингапурын компанид нэг бүрээр сольж, Австралийн бүртгэл хоосорсон.
Удалгүй шинэ удирдлагууд асар их хувьцаа гаргаж, хуучин хөрөнгө оруулагчдын хувь эзэмшлийг бараг арилгажээ.
Жилийн дараа Paramount компанийн үлдэгдэл Австралид дампуурч, хэргүүд хаагдсан, харин алтны төслүүд оффшор бүтэц рүү алга болсон байна.
Австралийн иргэн Мо Мүнши Монголд ял эдэлж буй тухай хүний эрхийн гомдол НҮБ-д хүргүүлсэн тухай хэсэг оржээ. Түүний өмгөөлөгч Баттисон “Монголын шүүх, засгийн газрын хандлага гадаадын хөрөнгө оруулагчдад анхааруулга болох ёстой” гэж мэдэгджээ.
“Мо Мүншид Австралийн болон Британийн засгийн газар хангалттай дэмжлэг үзүүлээгүй. Тэрээр яллагдсан, хоригдсон, одоо ч хилийн хоригтой байна.”
Жулиан Ассанжийн хэрэгтэй харьцуулахад, Мүншид улс төрийн дэмжлэг, олон нийтийн өрөвдөх сэтгэл үгүй.
“Тэр Австрали хүн шиг харагддаггүй, нэр нь ч ‘аустрали’ биш. Тийм болохоор олон нийт сонирхохгүй байна,” гэж Кайли Мур-Гилберт хэлжээ.
Мүнши “Би буруугүй. Британи, Австрали хоёр Рио Тинтогийн эсрэг дуугарч зүрхлэхгүй байгаа учраас надтай туслахгүй байна” гэж хэлсэн байна.
“Би 65 настай, эрүүл мэндийн асуудалтай. Тэд намайг онгоцонд суулгаж гаргахыг биш, авсанд хийгээд гаргахыг илүүд үзэж байгаа.”
